Ο όρος διατροφική διαταραχή αναφέρεται σε μια επίμονη διαταραχή των διατροφικών συνηθειών ενός ατόμου, που οδηγεί σταδιακά σε εξασθένηση της ψυχοσωματικής υγείας και της κοινωνικής του λειτουργικότητας. Αν και τα αίτια της εμφάνισής τους δεν είναι εντελώς ξεκάθαρα, θεωρείται ότι προέρχονται από έναν συνδυασμό, βιολογικών, ψυχολογικών ή/και περιβαλλοντικών παραγόντων. Εμφανίζονται συνήθως κατά την εφηβική ηλικία και επηρεάζουν περισσότερο τα κορίτσια. Χαρακτηρίζονται από ακραίες διατροφικές συμπεριφορές όπως ο αυστηρός θερμιδικός περιορισμός και ή/και υπερφαγία. Προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας και συχνά συνυπάρχουν με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και κατάχρηση ουσιών.
Οι διατροφικές διαταραχές είναι πολυπαραγοντικές νόσοι με σημαντικές επιπλοκές όσον αφορά τη σωματική υγεία. Η διερεύνηση των διατροφικών διαταραχών έχει επεκταθεί τα τελευταία δέκα χρόνια συμπεριλαμβάνοντας πλέον διαταραχές όπως την επεισοδιακή υπερφαγία και την αποφευκτική περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής. Οι δυο αυτές πρόσφατα διαπιστωμένες διαταραχές μαζί με τη νευρική ανορεξία και τη νευρογενή βουλιμία αποτελούν τις τέσσερις αναγνωρισμένες διατροφικές διαταραχές σύμφωνα με την 5η έκδοση του American Psychiatric association’s Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), 2013 και στην 11η αναθεώρηση του World Health Organisation’s International Statistical classification of Diseases and Related Health Problems, 2019.
Νευρική ανορεξία
Η νευρική (ψυχογενής) ανορεξία χαρακτηρίζεται ως η πολύ σοβαρή διατροφική διαταραχή κατά την οποία το άτομο αρνείται να διατηρήσει στο ελάχιστο το σωματικό του βάρος σύμφωνα με την ηλικία και το ύψος του. Ένας ασθενής αυτού του είδους παρουσιάζει:
- κλινικά απώλεια βάρους, ή μη πρόσληψη σε περιόδους σωματικής ανάπτυξης (εφηβεία), ώστε το σωματικό του βάρος να υπολείπεται πάνω από 15-20% του φυσιολογικού.
- Διαταραγμένη εικόνα σώματος και έντονη άρνηση προβλήματος υγείας. Δηλαδή αν και είναι λιποβαρής αισθάνεται παχύσαρκος και διακατέχεται από συνεχή και βασανιστικό φόβο πάχυνσης και ανάκτησης βάρους.
- Εξαιτίας του φόβου αυτού το άτομο συχνά υποβάλει τον εαυτό του σε τέτοια βασανιστική πείνα ή/και άλλες συμπεριφορές που παρεμποδίζουν την αύξηση του βάρους.
Σύμφωνα με το DSM-5, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής εταιρίας (ΑPA Pres 2013) η νευρική ανορεξία διακρίνεται σε δυο τύπους τον περιοριστικό (αν σε διάστημα 3 μηνών το άτομο δεν είχε υπεφαγικά επεισόδια ή/και δεν έκανε χρήση μεθόδων αντιρρόπησης ) και τον βουλιμικό (περιλαμβάνει σε διάστημα 3 μηνών επεισόδια υπερφαγίας σε συνδυασμό με τη χρήση καθαρτικών ή πρόκληση εμετού). Και οι δυο τύποι είναι εξαιρετικά επικίνδυνοι και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές στην υγεία που αν δεν αντιμετωπιστούν μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο, ωστόσο πιο επιβλαβής εμφανίζεται να είναι ο βουλιμικός τύπος. Καθώς μπορεί να προκαλέσει υπογλυκαιμίκο σοκ, καρδιακή αρρυθμία, οξεία νευρική ανεπάρκεια, μεταβολική οξέωση, σοβαρή υπερνατριαιμία κ.α. Η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα σε εφήβους και νεαρά άτομα, η συχνότητα της εμφάνισής της στον αντρικό πληθυσμό είναι τουλάχιστον 10 φορές μικρότερη από αυτή των γυναικών, πρόκειται δηλαδή για σχεδόν αποκλειστικά γυναικεία πάθηση.
Ψυχογενής βουλιμία
Η ψυχογενής βουλιμία πρόκειται για τη σοβαρότατη διατροφική διαταραχή κατά την οποία ο πάσχον:
- Εμφανίζει επαναλαμβανόμενα επεισόδια (τουλάχιστον 1 μέσα στην ίδια εβδομάδα σε διάστημα 3 μηνών) αλόγιστου και υπερβολικού φαγητού μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα (λιγότερο από 2 ώρες). Τα επεισόδια αυτά πραγματοποιούνται κυρίως στα κρυφά και περιλαμβάνουν συνήθως φαγητά που είναι πλούσια σε θερμίδες και μπορούν να φαγωθούν εύκολα και γρήγορα χωρίς το άτομο να γίνει εύκολα αντιληπτό.
- Υπάρχει έντονο αίσθημα απώλειας ελέγχου και καταφυγή σε αντιρροπιστικές συμπεριφορές (εμετός, καθαρτικά, διουρητικά, νηστεία, εξαντλητική γυμναστική). Η συνηθέστερη αντιρροπιστική συμπεριφορά (80-90% των περιπτώσεων) είναι η πρόκληση εμετού αμέσως μετά το υπερφαγικό επεισόδιο.
- Στους ασθενείς παρατηρείται αυξημένη ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος, το οποίο καταλαμβάνει κεντρική θέση στην αυτο-αξιολόγησή και την αυτοαξία τους. Με αυτό τον τρόπο, τόσο η απόκλιση τους από το «ιδανικό» πρότυπο εμφάνισης, το οποίο συνήθως ορίζεται με απόλυτο και άκαμπτο τρόπο, όσο και η αδυναμία τους να το επιτύχουν με βασανιστική δίαιτα και εξαντλητική άσκηση, εκλαμβάνονται ως σημαντικά πλήγματα στην αυτο-εκτίμησή τους.
- Κατά συνέπεια, τα βουλιμικά επεισόδια προκαλούν στο άτομο έντονο φόβο πάχυνσης και την καταφυγή του σε αντιρροπιστικές συμπεριφορές, που συνιστούν μία αγωνιώδη προσπάθεια να επανακτηθεί ο αυστηρός έλεγχος. Η προσπάθεια αυτή οδηγεί σε νέο κύκλο δίαιτας – βουλιμίας και έτσι προκύπτει ο φαύλος κύκλος της υπερφαγίας των τύψεων και αντιρρόπησης.
Εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες παρά στους άντρες σε ποσοστό περίπου 10/1. Συναντάται κυρίως στην εφηβεία και στην πρώτη μετά εφηβική περίοδο (12-21 χρονών). Η ψυχογενής βουλιμία είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια από την οποία προκαλούνται σοβαρές διατροφικές ελλείψεις και σημαντικά προβλήματα υγείας όπως, φλεγμονές στο πεπτικό σύστημα και καρδιακές αρρυθμίες εξαιτίας του χαμηλού επιπέδου ηλεκτρολυτών που μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο.
Επεισοδιακή υπερφαγία
Η επεισοδιακή υπερφαγία κατηγοριοποιήθηκε ως διατροφική διαταραχή για πρώτη φορά στο DSM-5 (2013).
- Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα υπερφαγικά επεισόδια (τουλάχιστον 1 την εβδομάδα τους τελευταίους 3 μήνες), τα οποία δεν συνοδεύονται από συμπεριφορές αντιρρόπησης για την αποφυγή πρόσληψης βάρους.
- Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων το άτομο εμφανίζει απώλεια ελέγχου και ιδιαίτερη συναισθηματική δυσφορία
- Η επεισοδιακή υπερφαγία οδηγεί συχνά σε παχυσαρκία, αλλά όχι πάντοτε, αφού αυτό εξαρτάται από τη συχνότητα των επεισοδίων και από τη γενικότερη διατροφή του ατόμου.
Αν και τα διαγνωστικά κριτήρια της επεισοδιακής υπερφαγίας δεν περιλαμβάνουν την διαταραγμένη εικόνα σώματος, πυρηνικά χαρακτηριστικά όπως της ψυχογενούς βουλιμίας όσον αφορά την εικόνα σώματος, δηλαδή η υπέρμετρη ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος καθώς και η έντονη επίδραση της εικόνας σώματος στην αυτο-αξιολόγηση του ατόμου είναι πολύ πιθανό να είναι παρούσα. Η επεισοδιακή υπερφαγία εμφανίζεται συχνότερα συγκριτικά με τις υπόλοιπες διατροφικές διαταραχές και επηρεάζει σχεδόν το 3,5% του πληθυσμού. Οι γυναίκες υπερτερούν αλλά όχι συντριπτικά, όπως στην ψυχογενή βουλιμία, με ποσοστό 2% στους άντρες και 3,5% στις γυναίκες. Η ψυχογενής βουλιμία και η επεισοδιακή υπερφαγία είναι οι δυο κύριες διατροφικές διαταραχές που συναντάμε σε όσους δεν εμφανίζουν χαμηλό βάρος (χαμηλότερο του φυσιολογικού).
Πολλές φορές πριν τα υπερφαγικά επεισόδια μεσολαβούν περίοδοι δίαιτας, όπου σύμφωνα με τους Fairburn και Cooper επικρατεί ο ακόλουθος κύκλος:
Υπερβολική ανησυχία για την εμφάνιση και το βάρος
↑ ↓
↑ ↓
Αυστηρή Δίαιτα
↑ ↓
↑ ↓
Υπερφαγικά επεισόδια
↑ ↓
↑ ↓
Με ή χωρίς αντιρροπιστικές συμπεριφορές
Τα άτομα κατά τη διάρκεια των επεισοδίων αισθάνονται απόγνωση, ανεπάρκεια και ντροπή για τον εαυτό τους, μακροπρόθεσμα τέτοια συναισθήματα μπορεί να οδηγήσουν σε περιορισμό της κοινωνικής ζωής και των διαπροσωπικών σχέσεων του ατόμου και κατάθλιψη.
Αποφευκτική περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής
Στην αποφευκτική περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής το άτομο:
- Αδυνατεί να καλύψει μέσω της προσλαμβανόμενης τροφής τις ενεργειακές και θρεπτικές του ανάγκες, επειδή αποφεύγει την πρόσληψη τροφής λόγω έλλειψης ενδιαφέροντος για την τροφή, αποστροφής από αισθητηριακά χαρακτηριστικά της τροφής, ανησυχίας για αρνητικές συνέπειες μετά το φαγητού κ.ά.
- Ο περιορισμός στην πρόσληψη τροφής οδηγεί σε σοβαρές κλινικές συνέπειες: σημαντική απώλεια βάρους ή μη πρόσληψη σε περιόδους σωματικής ανάπτυξης ( παιδιά, εφηβεία), σημαντικές ελλείψεις σε θρεπτικούς παράγοντες, εξάρτηση της θρέψης από συμπληρώματα διατροφής ή παρεντερική σίτιση, σημαντική ψυχοκοινωνική δυσλειτουργία .
- Τα συμπτώματα δεν οφείλονται σε επιδίωξη μείωσης του σωματικού βάρους και η διάγνωση τίθεται εφόσον τα συμπτώματα δεν οφείλονται σε ψυχογενή ανορεξία ή βουλιμία.
Αποφευκτική περιοριστική διαταραχή πρόσληψης τροφής δεν εμφανίζεται τόσο συχνά όπως άλλες διατροφικές διαταραχές (π.χ. ανορεξία, βουλιμία). Τα χαμηλά ποσοστά επιπολασμού οφείλονται σε αδιάγνωστες περιπτώσεις, όπως και σε περιπτώσεις λανθασμένης διάγνωσης. Συχνά, λόγω του παρουσιαστικού των ατόμων, αξιολογείται ως ανορεξία. Δεν φαίνεται να συναντάται περισσότερο σε κάποια ηλικιακή ομάδα ή φύλο ωστόσο είναι πιο πιθανό να κάνει την εμφάνισή της συχνότερα σε παιδιά, συγκριτικά με τις υπόλοιπες διατροφικές διαταραχές, και σε άντρες όταν πρόκειται για ενήλικες. Στην διαταραχή αυτή δεν υπάρχει διαταραχή της εικόνας σώματος.
⇒ Η νευρική ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία είναι οι δυο διαταραχές που έχουν μελετηθεί περισσότερο λόγω της μεγάλης επικινδυνότητας που εμφανίζουν. Επηρεάζουν πάνω από το 4% του πληθυσμού και εμφανίζονται στα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας ανάμεσα στις ψυχικές νόσους. Ιδιαίτερα όσον αφορά τη νευρική ανορεξία το ποσοστό θνησιμότητας είναι υψηλό, 6%. Το ¼ των θανάτων αυτών προέρχονται από αυτοκτονίες και ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 50% οφείλεται σε σοβαρές επιπλοκές υγείας. ⇐
Βιβλιογραφικές πηγές
Lacaille LJ, Dauner KN, Krambeer RJ, Pedersen J (2011) Psychosocial and environmental determinants of eating behaviors, physical activity, and weight change among college students: a qualitative analysis. J Am Coll Health. 2011; 59(6):531-8.
Laramie Duncan, Zeynep Yilmaz, Helena Gaspar, Raymond Walters,Jackie Goldstein,Verneri Anttila, Brendan Bulik-Sullivan, Stephan Ripke, Eating Disorders Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium,Laura Thornton, Anke Hinney,Mark Daly, Patrick F. Sullivan,Eleftheria Zeggini, Gerome Breen, Cynthia M. Bulik (2017) Significant Locus and Metabolic Genetic Correlations Revealed in Genome-Wide Association Study of Anorexia Nervosa. The American Journal of Psychiatry Published Online:12 May 2017,tps://doi.org/10.1176/appi.ajp.2017.16121402
Ward A, Ramsay R, Russell G, Treasure (2015) Follow-up mortality study of compulsorily treated patients with anorexia nervosa. Int J Eat Disord. 2015 Nov; 48(7):860-5.
Dennis Gibson, MDa,b , Cassandra Workman, MDc , Philip S. Mehler, MDa (2019) Medical Complications of Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa Psychiatric Clinics of North America Volume 42, Issue 2, June 2019, Pages 263-274
World Health Organization. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, 11th Revision (ICD‐11). Geneva: World Health Organization; 2019.
Zeiler, M., Waldherr, K., Philipp, J., Nitsch, M., Dür, W., Karwautz, A., et al. (2016). Prevalence of eating disorder risk and associations with health-related quality of life: results from a large school-based population screening. European Eating Disorders Review,24(1), 9–18. https://doi.org/10.1002/erv.2368.
Barcaccia, Barbara, Balestrini, Viviana, Saliani, Angelo M., Baiocco, Roberto, Mancini, Francesco, & Schneider, Barry H (2018). Dysfunctional eating behaviors, anxiety, and depression in Italian boys and girls: the role of mass media. Brazilian Journal of Psychiatry, 40(1), 72-77. Epub October 19, 2017.https://doi.org/10.1590/1516-4446-2016-2200
Erskine HE, Baxter AJ, Patton G, Moffitt TE, Patel V, Whiteford HA, et al. The global coverage of prevalence data for mental disorders in children and adolescents. Epidemiol Psychiatr Sci. 2017;26:395-402.
Wiss, D. A., & Brewerton, T. D. (2017). Incorporating food addiction into disordered eating: the disordered eating food addiction nutrition guide (DEFANG). Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 22(1), 49-59.
Ágh T, Kovács G, Supina D, Pawaskar M, Herman BK, Vokó Z, Sheehan DV. (2016) A systematic review of the health-related quality of life and economic burdens of anorexia nervosa, bulimia nervosa, and binge eating disorder. Eat Weight Disord. 2016 Sep;21(3):353-364. doi: 10.1007/s40519-016-0264-x. Epub 2016 Mar 4. PMID: 26942768; PMCID: PMC5010619.
Fairburn, C. G., Cooper, Z., Doll, H. A., Norman, P., O’Connor, M., 2000. The natural course of bulimia nervosa and binge eating disorder in young women. Archives of General Psychiatry 57, 659-665
Beate Herpertz-Dahlmann MD (2019). Adolescent Eating Disorders—Definition, Symptomatology, and Comorbidity, in Eating Disorders and Obesity in Children and Adolescents, 2019
Kimberly P. Kinzig (2018). Animal Models of Behavioral and Neuroendocrine Components of Eating Disorders, in Neurobiology of Abnormal Emotion and Motivated Behaviors, 2018
Phillipa Hay (2020). Current approach to eating disorders: a clinical update Intern Med J. 2020 Jan; 50(1): 24–29.
Jacqueline Zimmerman, Martin Fisher (2017) Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID) Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care,Volume 47, Issue 4,2017,Pages 95-103,ISSN 1538-5442.
Norris, M.L., Robinson, A., Obeid, N., Harrison, M., Spettigue, W. and Henderson, K. (2014), Exploring avoidant/restrictive food intake disorder in eating disordered patients: A descriptive study. J. Eat. Disord., 47: 495-499. https://doi.org/10.1002/eat.22217